Choroba ta, charakteryzuje się między innymi niewłaściwym lub niedostatecznym ukrwieniem stóp. W efekcie zmniejsza się ich wrażliwość na ból oraz utrudnione jest gojenie się powstających ran i owrzodzeń. Wieloletnia i szczególnie źle leczona cukrzyca doprowadza do zaburzeń funkcjonowania nerwów obwodowych, doprowadzając do zaburzeń czucia w tych obszarach ciała. Wiąże się to z niebezpieczeństwem okaleczeń stóp, z których początkowo chorzy nie zdają sobie sprawy.
W przebiegu stopy cukrzycowej zaburzona jest także struktura kości i stawów, która doprowadza do deformacji oraz zniekształcenia tych okolic. Z takim problemem spotykają się najczęściej pacjenci z długotrwałą cukrzycą typu 2. Z reguły sytuacja taka dotyczy osób z źle prowadzoną cukrzycą, utrzymującymi się wysokimi poziomami cukru we krwi oraz zaniedbaniami higienicznymi.
Zespół stopy cukrzycowej może powodować całkowite zniszczenie stopy, podatności na infekcje, naraża chorych na długotrwały ból, trudności w poruszaniu się, a w ostateczności może doprowadzić do amputacji kończyny. [2]
Podstawowymi objawami, które mogą sugerować rozwijający się zespołu stopy cukrzycowej jest ból kończyn dolnych (szczególnie nocą z towarzyszącymi dodatkowymi objawiamy, tj. mrowienia, kłucia w nodze oraz występowanie kurczy mięśni), pojawianie się zmian skórnych w postaci łuszczenia i wysuszania się skóry. W bardziej zaawansowanych stanach dochodzi do licznych pęknięć skóry z ogniskami przewlekłych ran, owrzodzeń oraz zmian martwiczych. Powstałe rany znacznie gorzej i dłużej goją się. [1,2]
Zespół stopy cukrzycowej występuje w trzech odmianach:
1. Zespół stopy niedokrwiennej, gdzie jak sama nazwa wskazuje dochodzi do zaburzeń ukrwienia w tej okolicy – [1] przewlekłe niedotlenienie tkanek doprowadza do martwicy komórek, a w konsekwencji do tworzenia się obrzęków, skrzepów, owrzodzeń i martwicy tkanek stóp. Zmianom tym podlegają także paznokcie.
2. Zespół stopy neuropatycznej, którego przyczyną jest uszkodzenie obwodowego układu nerwowego, doprowadzając do zaburzeń czucia.
3. Postać mieszana, w której występuje zarówno aspekt niedokrwienny jak i neurogenny. [1,2]
W celu dokładniejszej charakterystyki stopy cukrzycowej stosuje się między innymi klasyfikację Wagnera, wg. której:
– stopień 0 – stopa niskiego ryzyka,
– stopień 1 – owrzodzenie powierzchowne,
– stopień 2 – owrzodzenie z towarzyszącym stanem zapalnym skóry i tkanek podskórnych,
– stopień 3 – jak wyżej oraz dodatkowo stan zapalny kości i ropowica stopy,
– stopień 4 – ograniczona martwica sucha lub wilgotna,
– stopień 5 – rozległa martwica (wskazanie do amputacji). [2]
W przebiegu stopy cukrzycowej, chory ma nie tylko upośledzone odczuwanie bólu ale również upośledzenie odczuwania temperatury, co może wiązać się z ryzykiem oparzeń lub odmrożeń. Przy wieloletniej cukrzycy dochodzić może także do zniekształceń stawów w obrębie stopy co doprowadza do zniekształcenia kończyny i zaburzeń w chodzeniu.
Źle leczona stopa cukrzycowa najczęściej doprowadza do amputacji kończyny.
Leczenie stopy cukrzycowej jest najczęściej interdyscyplinarne i przebiegać powinno pod opieką ośrodków specjalistycznych, tj. chirurgicznych, diabetologicznych, ortopedycznych, rehabilitacyjnych i dermatologicznych. W przypadku zmian kwalifikowanych do zabiegów chirurgicznych chory powinien być pod opieką specjalisty chirurga naczyniowego.
W leczeniu ran i owrzodzeń stosuje się bardzo wiele preparatów zarówno doustnych jak i miejscowych. Zaleca się także stosowanie odpowiedniego obuwia ortopedycznego lub wkładek.
Istotne jest również wyrównanie zaburzeń lipidowych, kontroli ciśnienia tętniczego oraz zaprzestanie palenia tytoniu. W niektórych przypadkach konieczne może być także odciążanie kończyny (poruszanie się za pomocą kul lub wózka inwalidzkiego). W leczeniu stosuje się między innymi tlenowe komory hiperbaryczne i opatrunki z podciśnieniem.
Chirurgiczne opracowanie stopy cukrzycowej dotyczy także pokrywania dużych ubytków przeszczepem skóry. [1,2]
Pomimo dostępności wszystkich wyżej wymienionych metod, leczenie tej jednostki chorobowej jest niezwykle trudne. W zaawansowanych przypadkach zniszczenie kości i stawów stopy na podłożu neuropatycznym doprowadza do rozwoju tzw. stawu Charcota. W tej jednostce chorobowej towarzyszy obrzęk, nadmierne ocieplenie, zaczerwienienie oraz deformacja stopy. Leczenie tak zaawansowanego stanu polega na całkowitym odciążeniu kończyny poprzez odpowiednią stabilizację ortopedyczną na okres ok. 6 miesięcy. [2]
U pacjenta chorego na cukrzycę, bezwzględnie konieczna jest profilaktyka zdrowych stóp, polegająca nie tylko na samej pielęgnacji stóp ale głównie na utrzymaniu prawidłowego poziomu glikemii we krwi. Ze względu na zaburzenia czucia zaleca się noszenie odpowiedniego obuwia, bezuciskowych skarpet, ochronę stóp przed wysoką lub niską temperaturą. Niezbędne jest utrzymanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego i cholesterolu, regularne oglądanie stóp, zarówno części grzbietowej jak i podeszwowej, prawidłowe obcinanie paznokci, unikanie urazów mechanicznych, ćwiczenia fizyczne mające na celu poprawę ukrwienia stóp. Właściwe jest również stosowanie zabiegów podiatrycznych.
W pielęgnacji stóp niezwykle ważna jest edukacja pacjentów w zakresie mycia i dokładnego osuszania stóp ale przede wszystkim właściwie leczona cukrzyca. [1,2]
dr n. med Beata Dec – Idziaszek
specjalista chorób wewnętrznych
2. Medycyna praktyczna, dr n. med. Przemysław Witek, Klinika chorób metabolicznych, UJ Kraków.