Cholesterol na cenzurowanym

Wszyscy doskonale wiemy, że utrzymanie prawidłowej i pełnowartościowej diety u osób przewlekle dializowanych i po przeszczepie nerki jest rzeczą bardzo ważną, ale również niezmiernie trudną. Dlatego chciałabym zaproponować omówienie problemu cholesterolu, który na pewno jest „zmorą” większości z nas.

W naszym organizmie każdego dnia powstaje ok. jednego grama cholesterolu, substancji tłuszczopodobnej, wytwarzanej przez wątrobę. Wchodzi ona w skład wszystkich komórek, uczestniczy w wytwarzaniu niektórych hormonów, a także wspomaga wytwarzanie wit. D i kwasów żółciowych, które odgrywają bardzo ważną rolę w procesie trawienia.

Co to jest cholesterol?

To złożony związek chemiczny. Po raz pierwszy wyizolowano go w XVIII wieku z kamieni żółciowych. Sądzono, że jest on niepotrzebnym składnikiem przemiany materii, wydalanym przez ustrój razem z żółcią. Na początku XX wieku przekonano się, że cholesterol jest ważnym składnikiem wszystkich komórek zwierzęcych. Jest to także materiał wyjściowy, z którego ustrój wytwarza bardzo ważne hormony płciowe i nadnerczowe, a także kwasy żółciowe. W organizmie jest wchłaniany w jelicie z pokarmów (podroby, skorupiaki, jaja, większość tłuszczów pochodzenia zwierzęcego). Głównie wytwarzany jest w wątrobie.

Cholesterol to główny punkt wyjściowy powstawania zawału serca, udaru mózgowego, niewydolności nerek i ciężkich zaburzeń ukrwienia w obrębie kończy i innych tkanek organizmu.

Jak oznaczamy stężenie cholesterolu?

Oznaczamy je nie w pełnej krwi, lecz w osoczu lub surowicy. Określa się je w milimolach na litr lub w miligramach na 100 ml surowicy. Wartość prawidłowa cholesterolu całkowitego powinna osiągać poniżej 200 mg% (jest to zależne od wieku).

Frakcje cholesterolu.

1. LDL (tzw. „zły cholesterol”) – sprzyja miażdżycy i chorobie wieńcowej. Ta frakcja przenika do ściany tętnicy ze szczególną łatwością i bardzo łatwo ulega utlenieniu.

Mężczyźni: do 167 mg%, Kobiety do 157 mg%.

2. HDL (tzw. „dobry cholesterol”) – chroni tętnice przed rozwojem miażdżycy, gdyż wspomaga transport „złego” do wątroby, gdzie zostaje on przerobiony na kwasy żółciowe, a następnie wydalony jest z żółcią. Im więcej cholesterolu HDL w organizmie, tym mniejsze zagrożenie chorobą wieńcową (stężenie frakcji powinno wynosić 35 mg%).

Mężczyźni 29-67 mg%, Kobiety 35-86 mg%.

!!! Iloraz ryzyka podwyższony do 8 jest niekorzystny.

Co oznacza podwyższone stężenie cholesterolu we krwi?

U ludzi ze stężeniem cholesterolu całkowitego we krwi poniżej 170 mg%, niezwykle rzadko występuje zawał serca. Ryzyko narasta początkowo powoli przy stężeniu pond 200 mg%. Jest ono duże przy wartości 300 mg% i maksymalnie wysokie przy stężeniu 400 mg%. W niektórych schorzeniach stężenie cholesterolu całkowitego we krwi może przekraczać 1000 mg%. Bez leczenia pacjenci ci umierają już w wieku dziecięcym z powodu zawału serca.

Ocenia się, że prawie co czwarty Polak ma podwyższony poziom cholesterolu całkowitego, co skraca czas przeżycia. Poziom powyżej 200 mg/dl powinien już zaniepokoić.

Ogromny wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi ma dieta. I tak, aby nie spowodować zatkania tętnic, należy spożywać pokarmy bogate w błonnik (warzywa, owoce, ziarna, nasiona roślin strączkowych oraz bogate w pektynę suszone owoce i grejpfruty), oleje roślinne z dużą zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych, tłuste ryby, bogate w kwasy omega-3. Niewskazane są tłuste mięsa, produkty mleczne z dużą zawartością tłuszczu, dużo jaj (WHO zaleca tylko 4 tygodniowo), gęste sosy. Najwięcej cholesterolu zawierają żółtka jaj, podroby (szczególnie wątroba i mózg) oraz krewetki. Zalecenia dotyczące diety są niezwykle istotne dla osób dializujących się, które aby utrzymać dobry stan zdrowia i zadowalające wyniki muszą ją przestrzegać.

W obniżeniu poziomu LDL, a podwyższeniu HDL pomaga aktywność fizyczna. Nie musi to być żaden sport wyczynowy, wystarczą spacery, marsz, pływanie czy jazda na rowerze. Należy tutaj zaznaczyć, iż osoby dializowane spędzają minimum 12 godzin tygodniowo w pozycji leżącej lub półsiedzącej na Stacjach Dializ. Dlatego ważne jest, żeby była to aktywność wykonywana regularnie. Jak wspomniałam wcześnie obniża się wówczas poziom cholesterolu, ale również zwiększa efektywność dializ oraz zmniejsza przyrost stężenia kreatyniny po dializie. Dalej – następuje redukcja ciśnienia tętniczego, zwiększa się siła mięśniowa, poprawia funkcjonowanie układu kostno-stawowego oraz oddechowego, zmniejsza się ryzyko wystąpienia chorób ze strony układu sercowo-naczyniowego oraz rozwoju cukrzycy i nadciśnienia tętniczego, poprawia się jakość życia poprzez niezależne funkcjonowanie w życiu codziennym.

Co to są trójglicerydy?

Są zwane również tłuszczami obojętnymi. Nie mają tak dużego związku z miażdżycą naczyń jak cholesterol, ale w niektórych chorobach przemiany materii, np. w cukrzycy, oznaczenie ich stężenia w surowicy krwi jest pomocne w ocenie przemiany materii w danej chwili.

Wartość prawidłowa wynosi poniżej 150 mg%, wartość graniczna do 200 mg%. Mężczyźni 40-160 mg%, Kobiety 35-135 mg%.

Kiedy stwierdza się podwyższone stężenie trójglicerydów?

1. W chorobach przemiany materii:

• Zaburzenia wrodzone;
• Kępki żółte w skórze.

2. W innych chorobach podstawowych:

• Cukrzyca;
• Nadwaga;
• Nadciśnienie tętnicze;
• Choroby wątroby i nerek;
• Niedoczynność tarczycy;
• Zapalenie trzustki;
• Przewlekły alkoholizm.

!!! W Polsce liczbę osób z chorobą wieńcową szacuje się na blisko milion. Rocznie na zawał mięśnia sercowego zapada około 80-100 osób.

Lista czynników ryzyka choroby wieńcowej:

1. Zwiększony poziom cholesterolu.
2. Nadciśnienie tętnicze.
3. Palenie papierosów.
4. Otyłość brzuszna.
5. Upośledzona tolerancja glukozy.
6. Niskie stężenie HDL.
7. Zwiększony poziom trójglicerydów w surowicy.
8. Zwiększone poziomy LP(a) – czynnik ryzyka niezależny, który zwiększa krzepliwość krwi.
9. Niskie spożycie witamin, tj. E. C. B-karotenu.
10. Podwyższone poziomy homocysteiny w surowicy.
11. Picie alkoholu.
12. Brak ruchu.
13. Dieta bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.

Zasady racjonalnego żywienia (profilaktyka miażdżycy).

1. Dbaj o urozmaicanie posiłków, bowiem różnorodność spożywanych produktów zabezpiecza przed niedoborami składników pokarmowych.
2. Unikaj otyłości.
3. Spożywaj produkty zawierające dużo błonnika.
4. Pij mleko chude – dwie duże szklanki mleka dziennie zapewniają wystarczającą ilość wapnia.
5. Spożywaj ryby 2-3 razy w tygodniu.
6. Warzywa i owoce spożywaj codziennie – dostarczają one organizmowi witamin i błonnika.
7. Unikaj tłuszczów zwierzęcych, zastępuj je częściowo olejami roślinnymi.
8. Ogranicz spożycie soli – podnosi ciśnienie krwi.
9. Unikaj alkoholu – wysokie jego spożycie powoduje nagłe zgony.

Zasady dotyczące wybory produktów.

1. Jabłko dziennie.

Francuscy naukowcy stwierdzili, że zjadanie dwóch, trzech jabłek dziennie obniżyło poziom cholesterolu we krwi o 10-20 % u osób z hipercholesterolemią.

2. Ryby po zawale.

U osób po zawale mięśnia sercowego zaobserwowano zmniejszenie ryzyka kolejnego zawału, jeśli do swojego jadłospisu włączyły dwa, trzy razy w tygodniu ryby: makrelę, śledzie, łososia. Sardynki czy dorsza. Są to ryby bogate w tłuszcze nienasycone, które przeciwdziałają nadkrzepliwości krwi.

3. Czosnek i cebula na nadciśnienie.

Zawierają różne składniki (związki siarki, roślinne prostaglandyny), które obniżają poziom cholesterolu we krwi oraz nadciśnienie tętnicze. Zjadaj jeden ząbek czosnku dziennie i 10-20g surowej cebuli.

4. Inteligentna oliwa.

Oliwa z oliwek obniża poziom cholesterolu całkowitego, zachowując „dobry cholesterol”. Codziennie stosuj oliwę z oliwek – najlepiej z pierwszego tłoczenia – np. do sałatek.

5. Herbata po obiedzie.

Miłośnicy herbaty rzadko zapadają na miażdżycę, mają oni niższe ciśnienie tętnicze. Działanie lecznicze ma herbata zielona bogata w bioflawonoidy (ułatwiają przyswajanie witaminy C, obniżają poziom cholesterolu). Zaleca się picie do trzech filiżanek herbaty dziennie. (!!! UWAGA CHORZY DIALIZOWANI)

Bibliografia:

1. Cabot S., Jasinska M., „Cała prawda o cholesterolu”, Wydawnictwo Mada, Warszawa 2007.
2. Muller S., Rasche K., „Cholesterol pod kontrolą”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.

Opracowała i przygotowała

mgr Sylwia Rodak

pielęgniarka oddziałowa

Centrum Dializa sp. z o.o. Stacja Dializ Sopot